آزمایش :(Non Invasive Prenatal Testing ) NIPT
آزمایش NIPT یکی از جدیدترین روشهای غربال گری پیش از تولد، جهت تشخیص ناهنجاریهای کروموزومی جنین میباشد. در این آزمایش که با نام Cell Free Fetal DNA (cffDNA) نیز شناخته میشود، شایعترین ناهنجاریهای کروموزومی جنین شامل تریزومی کروموزومهای 21، 18 و 13 بررسی میگردند. در این روش غربال گری، جنسیت جنین و برخی از اختلالات کروموزوم های جنسی X و Y نیز قابل شناسایی است. به دلیل ماهیت غیر تهاجمی این روش و اینکه تنها با برداشت 10 میلی لیتر خون مادر باردار قابل انجام است، خطری نیز جنین را تهدید نخواهد نمود.
در این آزمایش، چه مشکلات ژنتیکی بررسی می شوند؟
به طور طبیعی هر فرد دارای ٢٣ جفت کروموزوم است که حاوی هزاران ژن میباشد. تریزومی به حالتی گفته میشود که فرد به جای یک جفت (دو نسخه)، سه نسخه از آن کروموزوم را دارد. این تغییر تعداد غیر طبیعی کروموزوم ها غالبا در انسان منجر به بروز اختلالات شدید ذهنی و جسمی میگردد.
به طور خلاصه، آزمایشNIPT قطعات کوچکی ازDNA جنینی را که در خون مادر باردار در گردش است، شناسایی و تجزیه، تحلیل می‌کند. برخلاف بیشترین میزان DNA که در داخل هسته سلول یافت میشود، این قطعاتDNA جنینی، شناور و آزاد، در خارج از سلول زنده هستند؛ به همین دلیل با نام DNA آزاد از سلول یا Cell Free DNA (cfDNA) نیز شناخته میشوند. در دوران بارداری، جریان خون مادر حاوی ترکیبی از cfDNA جنین و مادر است. شناسایی و تجزیه، تحلیل cffDNA میتواند امکان تشخیص به موقع برخی از ناهنجاریهای تعدادی کروموزومی را بدون تاثیر بر روی جنین فراهم کند. انجام این آزمایش، از حدودا انتهای هفتهی دهم بارداری که سطح cfDNA جنین در خون مادر به حداقل اندازه‌ی کافی میرسد، از طریق نمونه گیری از خون مادر امکانپذیر است. در این آزمایش، تنها به واسطه‌ی گرفتن ۱۰ میلی‌لیتر خون از مادر باردار (پس از هفتهی دهم بارداری) میتوان با احتمال زیاد از وجود شایعترین اختلالات بالقوهی کروموزومها شامل تریزومی کروموزومهای 21، 18 و 13 که به ترتیب با نامهای سندرم داون، سندرم ادوارد و سندرم پاتو نیز شناخته میشوند آگاهی پیدا نمود. در این روش غربال گری، جنسیت جنین و برخی از اختلالات کروموزوم های جنسی X و Y نیز قابل شناسایی است.
مزایای انجام غربال گری به روش NIPT:
از جمله مزایای این روش نسبت به سایر روشهای غربال گری و تشخیصی (شامل سونوگرافی، آزمایش مارکرهای بیوشیمیایی درون خون مادر باردار، آمنیوسنتز و برداشت پرز های کوریونی (CVS)) میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم احتمال سقط جنین، به واسطه‌ی غیر تهاجمی بودن آزمایش
- عدم تاثیر پذیری نتیجه‌ی این آزمایش از بارداریهای قبلی
- نتیجه مثبت کاذب کمتر از ۱ درصد برای تریزومی‌های ۱۳ (سندرم پاتو)، ۱۸ (سندرم ادوارد) و ۲۱ (سندرم داون) در بارداریهای تک قلویی
- صحت بالای 97 درصد برای تعیین جنسیت در بارداریهای تک قلویی
|
مقایسه روش های غربال گری و تشخیصی سندرم داون
|
||||
|
روش |
قدرت تشخیص |
مثبت کاذب |
هفته بارداری |
ماهیت روش |
|
غربال گری با استفاده از مارکرهای شیمیایی خون مادر |
90%- 70% |
5% |
13-11 20-15 |
غیر تهاجمی |
|
سونوگرافی NT |
80%-60% |
5% |
13-11 |
غیر تهاجمی |
|
CVS |
تقریبا 100% |
صفر |
13-10 |
تهاجمی (خطر سقط 1 تا 2 درصد) |
|
آمنیوسنتز |
تقریبا 100% |
صفر |
20-15 |
تهاجمی (خطر سقط 5/0 تا 1 درصد) |
|
Cell Free DNA |
99% < |
1% < |
از هفته 10 |
غیر تهاجمی |
درخواست انجام این آزمایش از چه زمانی امکانپذیر است؟
انجام این آزمایش توسط پزشکان به زنان بارداری که در معرض خطر تولد نوزادانی با اختلال کروموزوم هستند، پیشنهاد میشود. از جمله مادران بارداری که انجام این آزمایش به آنها پیشنهاد میشود، میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
- مادران باردار ۳۵ ساله یا بالاتر (گزارشها نشان داده است که افزایش سن مادر میتواند یکی از عوامل بالا رفتن احتمال تولد نوزادی با سندرم داون یا برخی از دیگر اختلالات کروموزومی باشد).
- وجود آزمایشات غربال گری مثبت در مرحله اول و یا دوم.
- مشاهده یافته‌های غیر طبیعی در سونوگرافی مانند میزان بالای NT.
- وجود سابقه بیماری‌های تریزومی شایع در بارداری قبلی و یا سابقه خانوادگی.
- عدم انجام آزمایشهای روتین غربال گری تا ۲۲ هفتگی.
- زنانی که به دلیل اضطراب زیاد و ریسک سقط جنین (در حین انجام برخی آزمایش های تشخیصی مثل آمنیوسنتز و یا CVS) از انجام آن امتناع می‌کنند.
- زنان با خونریزی واژینال با احتمال وجود خطر سقط جنین.
- زنان با سابقه پارگی کیسه آب و سقط مکرر (سه یا بیشتر از سه مورد سقط زیر ۲۰ هفتگی و یا وزن جنین زیر ۵۰۰ گرم) بدون دسترسی به یافته مثبت ژنتیکی در والدین.
- زنان دارای جنین طلایی (جنینی که بعد از چندین سال ناباروری، یا حاملگی های حاصل از درمان مشکلات ناباروری تشکیل شده‌اند).
انجام این آزمایش محدودیت‌هایی به همراه دارد که میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- NIPT یک آزمایش غربال گری است، یعنی در مورد اینکه آیا جنین یک بیماری ژنتیکی دارد یا نه پاسخ قطعی نخواهد داد. نتایج با ریسک بالا حتماً باید توسط روشهای تشخیصی ژنتیکی دیگر حاصل از نمونهگیری از پرز کوریونی (CVS) یا آمنیوسنتز بررسی شود.
- در برخی موارد، نتایج آزمایش NIPT نشان دهنده افزایش خطر کاذب برای یک ناهنجاری ژنتیکی است ولی در واقع جنین تحت تأثیر قرار نگرفته و سالم است (مثبت کاذب). از طرفی گاهی نتایج حاکی از گزارش خطر پایین برای یک ناهنجاری ژنتیکی می باشد اما جنین به آن مبتلاست (منفی کاذب).
- عدم امکان بررسی دیگر مشکلات ژنتیکی در جنین.
- عدم امکان شناسایی مشکلات ژنتیکی مادر در دوران بارداری.
- عدم حصول حداقل میزان cffDNA در موارد نادری از بارداریهای بالاتر از 10 هفته (بنا به دلایل مختلف).
- این آزمایش برای بارداریهای کمتر از ۱۰ هفته قابل گزارش نیست.
- کیفیت نتیجه مطلوب در بارداری های تک قلویی است. به این معنی که صحت و دقت این آزمایش در بارداریهای چند قلویی (شامل جنین زنده یا فوت شده موجود در بدن مادر باردار) پایینتر بوده و حتی در بسیاری از موارد قابل بررسی نمیباشد.
- وجود حداقل چهار درصد DNA آزاد جنینی (cffDNA) در مقایسه با DNA مادر در خون مادر باردار جهت بررسی این آزمایش ضروری است. آزمایش زود هنگام بارداری، خطاهای نمونه گیری، چاقی مادر (وزن بالاتر از ۱۰۰ کیلوگرم یاBMI≥32 *) و ناهنجاری جنین میتواند باعث کاهش میزان نسبت DNA آزاد جنینی به مادر شود. این پدیده میتواند منجر به عدم کیفیت نمونه جهت انجام آزمایش باشد و در نهایت موجب افزایش احتمال جواب مثبت کاذب یا منفی کاذب گردد.
- میزان قدرت تشخیص آزمایش NIPT در بارداری دو قلویی نسبت به تک قلویی کاهش می‌یابد. در سه قلویی و بالاتر ارزشی نداشته و توصیه نمی گردد.
- در زنان باردار مبتلا به سرطان یا زنان دارای سابقه دریافت خون طی ۱۲ ماه گذشته، این آزمایش توصیه نمی‌شود.
شرایط انجام آزمایش NIPT:
- آزمایش از هفته دهم بارداری به بعد قابل انجام است.
- بهتر است قبل از انجام آزمایش آب و غذا به میزان کافی میل شود و ناشتا نباشید.
- مصرف داروهایی همانند آسپرین و هپارین میتواند سبب اختلال در آزمایش شود، از این رو بهتر است حداقل از 3-2 روز قبل از آزمایش اینگونه داروها تحت نظر پزشک معالج مصرف نشوند.
- برای این آزمایش تنها 10 سی سی خون مادر مورد نیاز میباشد.
- عموما مدت زمان جوابدهی حداقل 10 الی 14 روز کاری میباشد (در شرایطی که نمونه مشمول تکرار آزمایش شود، این مدت زمان بیشتر خواهد شد).
* BMI (Body Mass Index): BMI یا شاخص توده بدنی در بارداری نوعی شاخص اندازه‌گیری توده بدن است که از نسبت میزان وزن و قد به‌دست می‌آید.
تفسیر نتیجه آزمایش NIPT:
مثبت یا پرخطر: این نتیجه نشان می دهد که جنین شما به احتمال زیاد به یکی از تریزومی های 21، 18 یا 13 و یا اختلالات شایع کروموزوم های جنسی دچار است. برای اطمینان از نتیجه و تایید جواب باید نمونه گیری نظیر آمنیوسنتز یا CVS برای انجام تست های تشخیصی تحت نظر پزشک مربوطه خود یا یک متخصص ژنتیک انجام شود.
منفی یا کم خطر: این نتیجه نشان می دهد که جنین شما به احتمال 99% در معرض خطر ابتلا به یکی از تریزومی های 21، 18 و 13 و یا اختلالات شایع کروموزوم های جنسی دچار نیست. با این حال وجود سایر نقائص ژنتیکی را نمی توان کاملا رد کرد و سایر اختلالات کروموزومی نیز می تواند وجود داشته باشد.
بدون نتیجه: این نتیجه نشان می دهد که میزان DNA جنین موجود در خون مادر کافی نبوده است و جواب آزمایش نامعتبر است که این مورد ممکن است به خاطر وزن بالای مادر یا پایین بودن سن جنین رخ دهد. اگر این نتیجه را در برگه آزمایش خود دیدید، باتوجه به نظر پزشک خود یا میتوان تست را مجددا تکرار کرد و یا با آمنیوسنتز و سونوگرافی ادامه بررسی سلامت جنین را پیش گرفت.